Δωρεά-οργάνων-φοβία

Δωρεά-Οργάνων-Φοβία: Εισαγωγή

Για ακόμα μία φορά, αυτές τις μέρες το θανατηφόρο δίδυμο άγνοια-προκατάληψη λάμπει στον ουρανό του ελληνικού ιντερνετικού (και όχι μόνο) στερεώματος. Αφορμή, το σχέδιο νόμου [έγινε νόμος] για την ντε-φάκτο δήλωση συμφωνίας του «εγκεφαλικά νεκρού δότη» (και ΟΧΙ δωρητή, δωρητής είναι αυτός που δίνει-δωρίζει όργανο του εν ζωή). Ο «εγκεφαλικός θάνατος» είναι μια πολύ σαφώς καθορισμένη έννοια, και εννοεί την πλήρη (και αδύνατο να αναστραφεί) διακοπή της εγκεφαλικής λειτουργίας η οποία διαπιστώνεται με μία σειρά από εξετάσεις. Υπάρχουν και άλλες έννοιες όπως «φλοιώδης θάνατος» (γνωστό σαν έκφραση «έμεινε φυτό».), και «Βιολογικός θάνατος» (κοινώς εννοούμενος θάνατος ή διακοπή λειτουργίας όλων των οργάνων λόγω έλλειψης οξυγόνωσης). Τονίζεται ότι ο όρος «φλοιώδης θάνατος» («φυτό») είναι εντελώς διαφορετικός από τον «εγκεφαλικό θάνατο». Επίσης η «κωματώδης κατάσταση» («είναι σε κώμα») δεν έχει σχέση με τις δύο προαναφερθείσες καταστάσεις.
Η σειρά από το ελαφρύτερο στο βαρύτερο είναι η εξής: Κώμα (αναστρέψιμο) -> Φλοιώδης Θάνατος (πολύ σπάνια επανέρχεται)  -> Εγκεφαλικός η Βιολογικός Θάνατος (δεν επανέρχεται ποτέ). Δότης οργάνου κάποιος γίνεται μόνο στην τελευταία περίπτωση.

Αποσαφήνιση:

Προφανώς ο όρος δωρεά οργάνων (του τίτλου) είναι εσφαλμένος. Το βίντεο και ο όρος αναφέρονται σε δωρεά από ζωντανό δότη, που όμως δεν έχουν σχέση με την παρούσα φοβία που εκδηλώνεται μαζικά (και οφείλεται σε σύγχυση των ορισμών, και πλήρη άγνοια των σχετικών όρων και διαδικασιών).

Μερικές από τις συχνότερες εκφράσεις της φοβίας αφορούν:

«Σε περίπτωση που μπω στο νοσοκομείο θα με ξεπαστρέψουν μια ώρα αρχύτερα.»

Αν είστε στο νοσοκομείο, πιθανότατα δεν είστε κατάλληλος για δότης. Δεν μπορούν να γίνουν δότες ασθενείς που έχουν νοσήσει από μια (μεγάλη) σειρά ασθενειών, ακόμα και αν έχουν αναρρώσει πλήρως από αυτές. Εξ όσων γνωρίζω αυτό περιλαμβάνει καρκίνους, χρόνια πάσχοντες από διαβήτη, άτομα μεγάλης ηλικίας, όσοι έχουν πρόβλημα με καρδιά συκώτι νεφρά (ακόμα και αν όλα τα υπόλοιπα είναι εντάξει) και όσοι ακολουθούν μακροχρόνια φαρμακευτικές αγωγές. Ακόμα βαριά καπνιστές μεγάλης ηλικίας έχουν κατεστραμμένους πνεύμονες και πιθανότατα ακατάλληλη καρδιά. Αυτό στενεύει ήδη πάρα πολύ τα περιθώρια αυτών που μπορούν να γίνουν δότες, ακόμα και αν είναι «εγκεφαλικά νεκροί». Σε γενικές γραμμές Δότες μπορούν να γίνουν νέα υγιή άτομα τα οποία έχουν υποστεί βαριά κρανιο-εγκεφαλική βλάβη (από ατύχημα) η αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο, και εφόσον έχουν διακομισθεί έγκαιρα σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Κατόπιν αυτού, τα χρονικά περιθώρια είναι πολύ μικρά πριν επέλθει οριστική νέκρωση και των υπολοίπων οργάνων (το πολύ μερικά 24ωρα).

«Επιμένω, κάποιο τρόπο θα βρουν.»

Υπάρχει το θέμα της ιστό-συμβατότητας, της οποίας ο έλεγχος δεν γίνεται οπουδήποτε. Η σύνδεση τυχαίου ατόμου με συγκεκριμένο ασθενή είναι μάλλον απίθανη (εξαρτάται και από το μόσχευμα), και θα απαιτούσε πολλούς ελέγχους, σε ασθενείς που δεν πληρούν τα κριτήρια (κώμα κλπ)(με αποτέλεσμα να γίνεται αντιληπτή η απόπειρα). Η διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου, είναι πολύπλευρη διαδικασία στην οποία εμπλέκονται 3 ιατρικές ειδικότητες (αναλύεται αργότερα), και γίνεται εισ διπλούν. Όπως ανέλυσα παραπάνω, οι κατάλληλοι δότες εισέρχονται «σχεδόν νεκροί» στην συντριπτική τους πλειοψηφία στα νοσοκομεία από ατύχημα – εγκεφαλικό επεισόδιο, και δεν προκύπτουν μέσα στα νοσοκομεία. (εκτός αν είναι ήδη βεβαρημένη η κατάσταση, οπότε δεν είναι κατάλληλοι για δότες). Τέλος, αν και δεν είναι εξήγηση υπάρχουν αναπτυσσόμενες χώρες που ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να πάει να αγοράσει νόμιμα νεφρό η άλλο μόσχευμα του οποίου ο «δωρητής» δεν πεθαίνει από την αφαίρεση του. Εν πάση περιπτώσει αν κάποιος επιμένει σε θεωρίες συνωμοσίας, όταν ψηφιστεί ο νόμος θα μπορεί με μία επιστολή του στο Εθνικό Κέντρο Μεταμοσχεύσεων να απαλλαγεί από την επιλογή αυτή (δεν είναι υποχρεωτική η συμμετοχή, απλά πρέπει να δηλώσεις ότι δεν θέλεις).

«Το κάνουν για τα λεφτά!»

Κατ αρχήν απαγορεύεται ρητά οποιαδήποτε χρηματική δοσοληψία (μεταξύ δότη συγγενών του και λήπτη) σε ότι αφορά τις μεταμοσχεύσεις, είτε μιλάμε για δωρεά, είτε για «εγκεφαλικά νεκρούς δότες». Μάλιστα, με το παρόν νομοσχέδιο ρυθμίζεται και το θέμα της αμοιβής της κλινικής του εγκεφαλικά νεκρού δότη, λόγος που αρκετές ιδιωτικές κλινικές δεν τους δήλωναν γιατί «έμπαιναν μέσα». Ακόμα και έτσι οι αποζημιώσεις των εμπλεκόμενων νοσοκομείων παραμένουν εξαιρετικά χαμηλές σε σχέση με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ένωση, σε σημείο να είναι το 1/4 -1/2 αυτών που ισχύουν σε Γερμανία, Γαλλία και αρκετές άλλες.

«Γιατί το θυμηθήκανε τώρα;»

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει δραστική μείωση στους αριθμούς των δυνητικών δοτών και κατ επέκταση και των τελικών πραγματικά δοτών. Αυτό οφείλεται σε μια σειρά από αίτια όπως δραστική των μείωση τροχαίων ατυχημάτων, εργατικών ατυχημάτων και άλλα. Από τους δυνητικά αξιοποιήσιμους δότες, αξιοποιείται τελικά το 39%. Λόγοι για αυτό είναι η άρνηση των συγγενών, η ο μη έγκαιρος εντοπισμός του δότη. Παράλληλα, αυξάνονται σε μήκος οι λίστες αναμονής για μόσχευμα, με αριθμούς που ανέρχονται φέτος ~1150 ενώ οι τελικοί δότες είναι ελάχιστες δεκάδες κάθε χρόνο. Αυτό ανάγεται τελικά σε μείζον ανθρωπιστικό πρόβλημα. Το ερώτημα πρέπει να είναι, ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΤΟ ΕΚΑΝΑΝ ΤΟΣΟ ΚΑΙΡΟ. Η λίστα αναμονής στις μεταμοσχεύσεις φτάνει τα πέντε χρόνια. Το 2008, έγιναν 186 μεταμοσχεύσεις νεφρού Το 2009, έγιναν 119 μεταμοσχεύσεις νεφρού Το 2010, έγιναν 76 μεταμοσχεύσεις νεφρού

Μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Πτωματικές νεφρού 74 107 134 116 167 144 101 186 119 76 Συγγενικές νεφρού 89 84 79 76 69 63 69 51 33 27 Πτωματικές ήπατος 18 21 24 29 34 27 32 58 33 25 Πτωματικές καρδιάς 5 9 5 6 9 7 5 16 8 5 Πτωματικές παγκρέατος – νεφρού – – – – – – – 2 3 – Πτωματικές ήπατος – νεφρού – – – – – – – 1 – – Πτωματικές πνευμόνων – – – – – 1 2 3 3 2 Σύνολο 186 221 242 227 280 242 209 317 199 135

2008 ως 2010 μείωση ~60% και συνεχίζουμε…

«Ο Νόμος λέει ότι … /δικαίωμα αυτοδιάθεσης/σύγκριση με περιουσία»

Δεν είμαι ειδικός επί των νόμων, ούτε και φιλοδοξώ να γίνω. Αλλά αν τυχόν κάποιο σύμπλεγμα νόμων αφήνει ανθρώπους να πεθαίνουν λόγω έλλειψης μοσχευμάτων ενώ πετάγονται μοσχεύματα σε «χωματερές για ανθρώπους» (νεκροταφεία τα είπαμε), θεωρώ ότι το πρόβλημα είναι στους νόμους, όχι στην διάσωση ανθρώπινων ζωών προς χάριν υπεράσπισης φανταστικών επιθυμιών νεκρών ανθρώπων. Λέω φανταστικών, γιατί δεν έχουν δηλώσει αν θέλουν η όχι. Άγνοια του νόμου δεν δικαιολογείται. Στην πράξη, την απόφαση λαμβάνουν οι συγγενείς, οι οποίοι μέσα στην θλίψη/οδύνη/συναισθηματική φόρτιση τους, συνήθως αρνούνται (συμβάλει και η άγνοια). Αν έχουν διατυπώσει προτίμηση, πχ στέλνοντας επιστολή στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, οφείλουμε να τη σεβαστούμε. Πραγματεύομαι αποκλειστικά την περίπτωση που δεν έχει δηλωθεί επιθυμία, είτε θετική είτε αρνητική.

Το ανθρώπινο δικαίωμα που αφορά τη ζωή και την προστασία της, είναι σε σαφώς υψηλότερη προτεραιότητα από το (κακώς εννοούμενο) «δικαίωμα της αυτοδιάθεσης». Κακώς εννοούμενο, γιατί άπαξ και κάποιος είναι εγκεφαλικά νεκρός, δεν υπάρχει συνείδηση/ψυχή για να υπάρχει σκέψη για αυτοδιάθεση, αλλά εναπόκειται στην κοινωνία να διαχειριστεί αυτά που άφησε πίσω του. Ο «εγκεφαλικά νεκρός» είναι αμετάκλητα νεκρός, χωρίς συνείδηση, και μετά από μερικά το πολύ 24ωρα είναι και «βιολογικά νεκρός».

Η σύγκριση με την περιουσία και το δικαίωμα διάθεσης της είναι απερίγραπτα ατυχής. Η περιουσία έχει χρηστική αξία στον οποιονδήποτε κληρονόμο ενώ το νεκρό σώμα όχι, πόσο μάλλον αν περιέχει έναν νεφρό η δύο νεφρούς η κανέναν νεφρό. Είτε με όργανα, είτε χωρίς, θα καταλήξει είτε στο χώμα είτε σε τεφροδόχο. Συναισθηματική έχει βεβαίως, αλλά αυτό δεν περιορίζεται, οι συγγενείς εξακολουθούν να παραλαμβάνουν τη σωρό. (Η διαδικασία δεν παραμορφώνει το σώμα με κανένα τρόπο). Επιπλέον διάφορες έρευνες δείχνουν ότι οι συγγενείς που συναίνεσαν σε δωρεά οργάνων είναι πιθανότερο να είναι περισσότερο ευτυχείς, γνωρίζοντας ότι παρά την απώλεια τους, έζησε κάποιος άλλος.

«Ελάχιστοι το κάνουν» (και άλλες παρανοήσεις)

Τα ποσοστά των ανθρώπων που έχουν δηλώσει οτι θέλουν να γίνουν δωρητές οργάνων στην Ελλάδα είναι στο 0,9%. Δεν θα αναλύσω τους λόγους της αδιαφορίας των υπολοίπων ο κάθε ένας έχει τους δικούς του βεβαίως. Μια πολύ σημαντική παρανόηση που έχω δεί επανειλημμένα είναι η εξής: 8 στο 1.000.000 ΔΕΝ σημαίνει ότι οι υπόλοιποι 999.992 «είπαν όχι». Σημαίνει ότι σε 1.000.000 σε διάστημα ενός έτους, βρέθηκαν 8 άτομα με εγκεφαλικό θάνατο, έγκαιρα, και σε καλή υγεία, για τους οποίους τελικά οι συγγενείς τους συμφώνησαν να δωρίσουν τα όργανα τους. Οι υπόλοιποι είτε δεν πέθαναν (πιθανότατα) είτε δεν έφυγαν με εγκεφαλικό θάνατο αλλά καρδιακό (δείτε το άρθρο παρακάτω για εξηγήσεις), είτε δεν ήθελαν οι συγγενείς τους, είτε δεν ήταν σε καλή κατάσταση υγείας (με αντίστροφη σειρά πιθανοτήτων). Από τους υποψήφιους εγκεφαλικά νεκρούς δότες (~50- ανά 1.000.000 ανά έτος), τελικά μόνο το 39% γίνονται δότες για διάφορους λόγους.

«Μπορεί να ανανήψει ο ασθενής μετά από καιρό.»

Αυτό συμβαίνει μόνο στις περιπτώσεις «φλοιώδους θανάτου» (γνωστό ως «έμεινε φυτό»), και εκεί εξαιρετικά σπάνια. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής δεν είναι «εγκεφαλικά νεκρός» και σε καμία περίπτωση δεν προωθείται για δότης οργάνων. Δείτε το παρακάτω άρθρο για λεπτομέρειες.

«Δεν βλέπω να με συμφέρει»

Η πιθανότητα να χρειαστεί κάποιος όργανα για μεταμόσχευση είναι πολύ μεγαλύτερη από την πιθανότητα να γίνει κάποιος τελικά δότης οργάνων. Η πιθανότητες, αν κρίνω από τις λίστες αναμονής, και τις μεταμοσχεύσεις ανά έτος είναι πενταπλάσιες με δεκαπλάσιες, εξαρτώμενες από το μόσχευμα. Επιπλέον, ουσιαστικά …δεν χάνεις τίποτα.

«Πιστεύω ότι θα ανθίσει το εμπόριο οργάνων»

Το (και τώρα και με το νέο νομοσχέδιο) παράνομο εμπόριο  οργάνων, ανθεί όταν υπάρχει έλλειψη οργάνων, και μεγάλη ζήτηση. Αυτή ακριβώς είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη οργάνων, και η κατάσταση δείχνει να γίνεται ακόμα πιο δραματική. Ήδη αρκετοί αναζητούν μόσχευμα στο εξωτερικό. Αυτό αναμένεται να ανατραπεί με το opt-out νομοσχέδιο, καθώς στις χώρες που έχει εφαρμοστεί υπάρχει πολύ μεγαλύτερη αναλογία τελικών δοτών, και μεταμοσχεύσεων, και άρα υπάρχει μειώνεται η παράνομη εμπορία. Δυστυχώς κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα γίνει, αλλά προβλέπονται αυστηρότατες ποινές, και επ ουδενί δεν νομιμοποιείται.

«Η εκκλησία λέει ότι …»

Εδώ υπάρχει ένα σύντομο βίντεο από τον Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαο ο οποίος έκανε το διδακτορικό του πάνω στη ηθική των μεταμοσχεύσεων. Όσοι έχετε ανάγκη συγκεκριμένης πνευματικής καθοδήγησης δείτε το, υπάρχουν ~80 άλλες δημοσιεύσεις για να διαφωνήσουμε για την θρησκεία, αν θέλετε. (με σύντομα λόγια, 100% υπέρ ο συγκεκριμένος, η εκκλησία της Ελλάδος ενθαρρύνει, δεν υποχρεώνει).

«Δωρεά Σώματος, Οστών, και άλλα τερατώδη»

Η δωρεά οργάνων δεν θα πρέπει να συγχέεται με την Δωρεά Σώματος. Η Δωρεά Σώματος αφορά «βιολογικά νεκρούς» (όχι «εγκεφαλικά νεκρούς»), και δίδεται ολόκληρο το σώμα σε εργαστήρια για έρευνα ή για αφαίρεση ιστών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παράδειγμα σε επεμβάσεις οστεοπλαστικής. Οι ιστοί φυλάγονται σε ειδικές Τράπεζες Ιστών , αλλά η συζήτηση για αυτό ξεφεύγει εντελώς καθώς δεν έχουν σχέση με τους Δότες Οργάνων που αφορά το παρόν νομοσχέδιο.

«Αργεντινή, ΔΝΤ και μεταμοσχεύσεις»

Αυτές τις μέρες «φοριέται πολύ» ένα προπαγανδιστικό κείμενο που λέει ότι «Μόλις το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) πήγε στην  Αργεντινή, ψήφισαν ανάλογο νόμο». Τα γεγονότα όμως έχουν ως εξής:
Η Αργεντινή είχε σοβαρά οικονομικά προβλήματα από πριν το 1980 όπου μέσα σε μικρό διάστημα έκλεισαν 400.000 εταιρίες κάθε μεγέθους. Οι προσπάθειες ανάκαμψης την ακόλουθη δεκαετία απέτυχαν. Εκείνο το διάστημα, η Αργεντινή ξεκίνησε να δανείζεται από το ΔΝΤ σε ετήσιες συμφωνίες, την δεκαετία του 90. Η ανάκαμψη της οικονομίας απέτυχε πάλι στην ερχόμενη δεκαετία, και το 2001-2002 η Αργεντινή κήρυξε χρεωκοπία. Το 2005, ψηφίστηκε το σχετικό νομοσχέδιο για τις μεταμοσχεύσεις, πάνω από 20 χρόνια και αρκετές κυβερνήσεις μετά την πρώτη συμφωνία-δανεισμό με το ΔΝΤ και 3 χρόνια μετά την επίσημη χρεωκοπία τους. (Πηγές, στο τέλος).
Φυσικά υπάρχουν αρκετές χώρες οι οποίες δεν είχαν ποτέ σχέση με το ΔΝΤ, οι οποίες έχουν ανάλογους νόμους εδώ και δεκαετίες. Για παράδειγμα, η Ισπανία, με εξαπλάσιο ποσοστό δοτών στον πληθυσμό, Ιταλία, Γαλλία, Λετονία, Αυστρία, Πορτογαλία Βέλγιο και άλλες (πηγή wiki)

Λίστα προς συμπλήρωση.

Επικαιροποίηση Άρθρου 1η:

Το σχέδιο νόμου έγινε ο Νόμος 3984/11. Υπάρχει μεταβατική περίοδος ως 1-7-2013 κατά την οποία θα ισχύει για τους ενήλικες θανόντες δότες ότι ίσχυε μέχρι σήμερα, δηλαδή θα ζητείται συναίνεση των συγγενών αν δεν υπάρχει ρητή δήλωση συναίνεσης του θανόντα και κατόπιν θα αναζητείται τυχόν δήλωση εναντίωσης του ατόμου (αν υπάρχει) στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων. Για ανήλικους δότες δεν θα αλλάξει κάτι, θα συνεχίσει να ζητείται η συναίνεση των γονέων η κηδεμόνων. Αν έχετε ενδιαφέρον για το θέμα συνίσταται να διαβάσετε τον ίδιο τον νόμο προκειμένου να γνωρίζετε τι ισχύει ακριβώς. Ο Νόμος 3984/11 επίσης καθορίζει τις διαδικασίες του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, τις ποινές για εμπορία οργάνων, ιστών κλπ (κάθειρξη και οριστική αφαίρεση ιατρικής άδειας), τις διαδικασίες για τις Τράπεζες ιστών, βλαστικών η μη κυττάρων, Ομφαλοπλακουντιακού αίματος, του Εθνικού Μητρώου Εθελοντών Δοτών Μυελού Οστών και άλλα συναφή θέματα που κινούνται γύρω από τις μεταμοσχεύσεις.

Τέλος 1ης επικαιροποίησης

Επικαιροποίηση Άρθρου 2η:

Ο Νόμος 3984/11 συμπληρώθηκε με το Νόμο 4075/2012, και πλέον χρειάζεται όχι η μη άρνηση της οικογένειας του όπως ήταν μέχρι πριν τον 3984/2011, αλλά η ρητή συναίνεση της.
Συγκεκριμένα αναφέρεται:
Στο τέλος του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 2 του άρθρου 9 του ν. 3984/2011 (Α΄ 150) προστίθεται μετά τη φράση «παράγραφο 3» η φράση «και κατόπιν συναίνεσης της οικογένειάς του».

Τέλος 2ης επικαιροποίησης

Παρακάτω, παρατίθενται δύο άρθρα του Αντώνη Λαγγουράνη, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών ,τότε Διευθυντή Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ». Συνίσταται να διαβάσετε τουλάχιστον το πρώτο, αν και εκτενές, γιατί εξηγεί τους διαφορετικούς ορισμούς και διαδικασίες που αφορούν το συγκεκριμένο ζήτημα.

---

Η πηγή του είναι εδώ, και παρατίθεται αυτούσιο. Το άρθρο είναι λίγο παλιό, δεν μπορώ να προσδιορίσω ημερομηνία αυτή τη στιγμή.

Αντώνης Λαγγουράνης Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών Διευθυντής Μονάδας Τεχνητού Νεφρού, Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ»

«Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΟΡΓΑΝΟΥ, ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΠΙΑ, ΕΙΝΑΙ ΔΩΡΟ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ»

Ως γνωστόν, ζούμε στην εποχή όχι μόνο του παραλόγου, αλλά και της υπερπαραπληροφόρησης και, ως εκ τούτου, του πλήρους αποπροσανατολισμού. Καθημερινά, ενημερωνόμαστε μέσα από έναν συνεχή καταιγισμό αντιφατικών μηνυμάτων και πληροφοριών για οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιατρικά και διάφορα άλλα θέματα και προβλήματα, που έχουν άμεση επίπτωση στη ζωή μας και των οποίων η αντιμετώπιση θα καθορίσει το Είναι και το μέλλον μας. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε τόση πρόσβαση στην Πληροφορία. Οι πληροφορίες, όμως, χωρίς υπεύθυνη διασταύρωση και συνθετική επεξεργασία τους, οδηγούν στο αντίθετο από αυτό στο οποίο υποτίθεται ότι αποσκοπούν. Παραφράζοντας τον Έλιοτ, «χάσαμε τη σοφία για τη γνώση και τη γνώση για την πληροφορία». Οι μεταμοσχεύσεις αποτελούν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που επικρατεί. Η γνώση του κόσμου, γύρω από αυτόν τον ευαίσθητο τομέα, στηρίζεται, κυρίως, σε μύθους παρά στην πραγματικότητα.

Αγνοούνται βασικά πράγματα για τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις, που απαιτούνται για να γίνουμε δότες ιστών και οργάνων. Χάος και αμφισβήτηση επικρατεί όσον αφορά στον καθορισμό του θανάτου, λόγω μη κατανοήσεως των κριτηρίων πιστοποιήσεως του. Ένα από τα περισσότερο συζητημένα θέματα στον χώρο της μεταμόσχευσης είναι ο εγκεφαλικός θάνατος. Επειδή τόσο η ιατρική όσο και η νομική επιστήμη έχουν καταλήξει και αποδεχθεί μία σαφώς καθορισμένη έννοια εγκεφαλικού θανάτου, η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας, η διευκρίνηση του θέματος είναι απαραίτητη πριν από κάθε συζήτηση, για τα οποιαδήποτε άλλα προβλήματα των μεταμοσχεύσεων.

Πριν από μερικές δεκαετίες, ο θάνατος του ανθρώπου διαπιστωνόταν εύκολα και συνέπιπτε με τη μη αναστρέψιμη διακοπή των ζωτικών λειτουργιών της αναπνοής και της κυκλοφορίας. Σε λίγα λεπτά επακολουθούσε η οριστική καταστροφή του εγκεφάλου (σημειωτέον ότι και παλαιότερα, όπως και τώρα, ιατρικά, ο θάνατος ταυτιζόταν πάντοτε με την ανεπανόρθωτη, καθολική βλάβη του εγκεφάλου). Ο θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό των ανθρώπων και δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολιών, εν αντιθέσει με τη σύγχυση που δημιουργούν, σήμερα, διάφοροι δυσνόητοι όροι, όπως κλινικός θάνατος, εγκεφαλικός θάνατος, εγκεφαλικό στέλεχος, φλοιώδης θάνατος ή «φυτό», καρδιακός και βιολογικός θάνατος. Το παρόν άρθρο πιστεύω, ότι θα συμβάλει στην αποσαφήνιση αυτών των εννοιών.

Επί διακοπής της καρδιακής λειτουργίας (ανακοπή), από έμφραγμα του μυοκαρδίου, από μεγάλο φόβο, από έντονο πόνο κ.τ.λ., το άτομο δίνει την εντύπωση του νεκρού (κλινικός θάνατος), διότι δεν χτυπάει η καρδιά του, δεν αναπνέει και χάνει τις αισθήσεις του. Σε περίπτωση που, αυτομάτως (σπανίως) ή, πιο συχνά, με ιατρική βοήθεια (μαλάξεις, ηλεκτρική απινίδωση, ενδοκάρδια έγχυση αδρεναλίνης κ.τ.λ.), αποκατασταθεί η καρδιακή λειτουργία εντός 4΄ λεπτών, ο ασθενής συνέρχεται χωρίς κανένα αξιόλογο κλινικό κατάλοιπο εγκεφαλικής βλάβης (διότι ο φλοιός του εγκεφάλου μπορεί να παραμείνει χωρίς οξυγόνο μόνο μέχρι 4΄ λεπτά, χωρίς να πάθει μη αναστρέψιμες αλλοιώσεις, αν και αυτό δεν είναι απόλυτο. Μερικές καταστάσεις, όπως η υποθερμία, ο πυρετός κ.ά., μπορεί να αυξήσουν ή να μειώσουν, για λίγο, αυτό το χρονικό διάστημα. Στον φλοιό του εγκεφάλου ευρίσκονται τα κέντρα της μνήμης, της κρίσης και γενικά οι «ανώτερες» εγκεφαλικές λειτουργίες). Εάν αποκατασταθεί η καρδιακή λειτουργία μετά το πέρας του διαστήματος τούτου, αλλά σε χρόνο όχι περισσότερο από 6΄ – 7΄ λεπτά, από την αρχή της διακοπής της, τότε ο ασθενής επανέρχεται μεν, υπό την έννοια ότι μπορεί να αναπνέει και πάλι μόνος του, αλλά με κατεστραμμένο τον φλοιό του εγκεφάλου και, επομένως, χωρίς συνείδηση (φλοιώδης θάνατος ή «φυτό»).

Εάν δεν επιτευχθεί η επάνοδος της καρδιακής λειτουργίας, μέσα στο ανωτέρω χρονικό διάστημα, τότε αποδιοργανώνεται ολόκληρος ο εγκέφαλος (εγκεφαλικά ημισφαίρια, εγκεφαλικό στέλεχος και παρεγκεφαλίδα) και οι γιατροί εγκαταλείπουν κάθε περαιτέρω προσπάθεια ανάνηψης, διότι το άτομο είναι οριστικώς και αμετακλήτως νεκρό, αφού επήλθε η πλήρης καταστροφή του εγκεφάλου (εγκεφαλικός θάνατος). Αμέσως ύστερα από τον εγκεφαλικό θάνατο επακολουθεί, λόγω μη οξυγονώσεως, και η νέκρωση των υπολοίπων οργάνων του σώματος, με την εξής σειρά, λόγω διαφορετικής ευαισθησίας τους στην έλλειψη οξυγόνου (ανοξία): Καρδιά, νεφροί, πνεύμονες, ήπαρ, υπόλοιπα όργανα και, τελικά, το δέρμα (βιολογικός θάνατος). Σ’ αυτή την περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου και, πολύ περισσότερο, επί βιολογικού θανάτου, που επήλθε από προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας, δεν μπορεί να γίνει μεταμόσχευση ζωτικών (συμπαγών) οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ κ.τ.λ.), διότι αυτά τα όργανα είναι πια κατεστραμμένα, από την ανοξία. Για τον κλινικά νεκρό και το «φυτό» δεν τίθεται θέμα προς συζήτηση, διότι είναι εν ζωή.

Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συμβεί το αντίστροφο, να προηγηθεί, δηλαδή, ο θάνατος του εγκεφάλου και να επακολουθήσει η διακοπή της αναπνευστικής και καρδιακής λειτουργίας, όπως συμβαίνει σε βαριές κρανιο-εγκεφαλικές κακώσεις από τροχαία ατυχήματα, αυτόματη εγκεφαλική αιμορραγία κ.τ.λ. Εάν ο θάνατος του ατόμου, από αυτές τις αιτίες, επέλθει ακαριαίως ή πριν προλάβουν να το μεταφέρουν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.) και πάλι δεν υπάρχει θέμα δωρεάς ζωτικών οργάνων, διότι τα όργανα αυτά, εφόσον δεν αιματώνονται (δεν οξυγονώνονται), καταστρέφονται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, και, ως εκ τούτου, είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, ο ασθενής μεταφέρεται σε ΜΕΘ, ναι μεν σε κώμα, αλλά ζωντανός ακόμα. Εν τω μεταξύ, η εγκεφαλική αιμορραγία συνεχίζεται, το εγκεφαλικό οίδημα επιδεινώνεται και συχνά, τελικά, επέρχεται η καταστροφή ολοκλήρου του εγκεφάλου, με επακόλουθο τη διακοπή της αναπνοής και της κυκλοφορίας. Στα άτομα αυτά παρέχεται σήμερα η δυνατότητα διατήρησης της αναπνοής και της κυκλοφορίας, για λίγες ώρες ή μερικά 24ωρα, με τεχνητά μέσα (αναπνευστήρας, οροί, φάρμακα). Αφού αποκλειστούν άλλες συνυπάρχουσες αναστρέψιμες καταστάσεις, που μπορούν να δημιουργήσουν άπνοια, όπως δηλητηρίαση από βαρβιτουρικά φάρμακα, υποθερμία, υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος κ.τ.λ., υπάρχει απόλυτη ένδειξη εγκεφαλικού θανάτου και ακολουθούν ειδικές κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες για την επιβεβαίωσή του. Οι κλινικές δοκιμασίες είναι απόλυτα ασφαλείς και επαρκείς στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, υπό την προϋπόθεση, ότι θα τηρηθούν με σχολαστική ακρίβεια οι διαδικασίες, που απαιτούνται για να διεκπεραιωθούν. Οι εργαστηριακές δεν είναι απαραίτητες. Οι δοκιμασίες αυτές επιτελούνται τουλάχιστον 24 ώρες μετά από την έναρξη του κώματος και μάλιστα δύο φορές, για να αποκλειστεί και η παραμικρή πιθανότητα λάθους, και το χρονικό διάστημα μεταξύ των δύο ελέγχων δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 8 ωρών.

Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου τίθεται από τρεις γιατρούς ειδικούς και έμπειρους σ’ αυτό το θέμα, οι οποίοι δεν ανήκουν σε καμιά μεταμοσχευτική ομάδα και οι οποίοι είναι: α) Ο θεράπων ιατρός (εντατικολόγος) του «ασθενούς», β) ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός και γ) ένας αναισθησιολόγος. Η ομόφωνη γνώμη αυτών των γιατρών, στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου ταυτίζεται με τη διάγνωση του θανάτου του εγκεφαλικού στελέχους και για αυτό οι κλινικο-εργαστηριακές δοκιμασίες ελέγχουν ακριβώς τη λειτουργικότητα αυτού του καθοριστικής σημασίας, για τη ζωή, τμήματος του κεντρικού νευρικού συστήματος. Το εγκεφαλικό στέλεχος, στο οποίο μεταξύ άλλων έχει την έδρα του και το κέντρο της αναπνοής, βρίσκεται μεταξύ του προσθίου (του κυρίως) εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Το εγκεφαλικό στέλεχος αποτελείται από α) τον μέσο εγκέφαλο, β) τη γέφυρα του εγκεφάλου και γ) τον προμήκη μυελό (βλ. Εικόνα 1). Η ανεπανόρθωτη καταστροφή του εγκεφαλικού στελέχους συνεπάγεται α) την απώλεια της ικανότητας για αυτόνομη αναπνοή και β) την αποδιοργάνωση των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, με συνέπεια την απώλεια της δυνατότητας για διανοητική και συναισθηματική ζωή (ακόμα και αν δεν είχε υποστεί βλάβη ο υπόλοιπος εγκέφαλος, από την αρχική αιτία, που οδήγησε στη νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους. Συνήθως, όμως, λόγω αυτής της αρχικής αιτίας, συνυπάρχει καταστροφή και εκτεταμένης περιοχής του υπολοίπου εγκεφάλου). «Ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους είναι συνθήκη επαρκής και αναγκαία, για να χαρακτηριστεί ολόκληρος ο εγκέφαλος νεκρός», όπως καθορίζει η απόφαση 9 της 21ης Ολομέλειας του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας (ΚΕ.Σ.Υ.), που συνήλθε στις 20/3/85 και η οποία, μεταξύ άλλων, καθόρισε σαφώς τα κριτήρια ελέγχου της λειτουργικότητας του εγκεφαλικού στελέχους (βλ. Πίνακα 1).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΣΤΕΛΕΧΟΥΣ

Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ

1.Αντανακλαστικά εγκεφαλικού στελέχους α) Οφθαλμο-κεφαλικό (κινήσεις οφθαλμών κούκλας – ΙΙΙ, IV, V ) β) Φωτοκινητικό (ΙΙ, ΙΙΙ) γ) Του κερατοειδούς (V, VII) δ) Αιθουσο-οφθαλμικό (III,VI, VIII) ε) Αντανακλαστικές κινήσεις των μυών του προσώπου στον ισχυρό ερεθισμό οποιουδήποτε σημείου του σώματος (V, VII) ζ) Φαρυγγολαρυγγικά (IX, X)2.Δοκιμασία της άπνοιας

Β. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

1. Εκτίμηση της αιματικής ροής εγκεφάλου (με αγγειογραφία ή ραδιοϊσοτοπικές τεχνικές) 2. Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα 3. Προκλητά δυναμικά εγκεφαλικού στελέχους

*(Oι λατινικοί αριθμοί, εντός των παρενθέσεων, αντιστοιχούν στις εγκεφαλικές συζυγίες, τις οποίες ελέγχουν τα ανωτέρω αντανακλαστικά. Η περιγραφή αυτών των κλινικοεργαστηριακών δοκιμασιών, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο διενεργούνται, ξεφεύγουν του σκοπού του παρόντος άρθρου. Εξ άλλου όλα αυτά ενδιαφέρουν μόνο τους γιατρούς).

Επομένως, ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει να συγχέεται με την προαναφερθείσα «φυτική κατάσταση» (φλοιώδης θάνατος), κατά την οποία ναι μεν υπάρχει απώλεια των «υψηλότερων» εγκεφαλικών λειτουργιών, αλλά το εγκεφαλικό στέλεχος εξακολουθεί να λειτουργεί και να συντηρεί την αναπνοή και την κυκλοφορία. Το άτομο «φυτό», εφόσον μπορεί να αναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείται νεκρό και οι γιατροί θα προσπαθήσουν να το κρατήσουν στη ζωή, όσο είναι δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Βεβαίως, ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα, ο ασθενής θα καταλήξει σε θάνατο από πνευμονική εμβολή, υποστατική πνευμονία και πλήθος άλλων επιπλοκών, στις οποίες προδιαθέτει η «φυτική» κατάσταση. Επίσης, κατ’ ουδένα τρόπο πρέπει ο εγκεφαλικά νεκρός να αποκαλείται (όπως συνήθως ακούμε) κλινικά νεκρός.

Ενώ λοιπόν, για την ιατρική και τη νομική επιστήμη, ο θάνατος είναι ένας και ορίζεται ως «η ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για συνείδηση, σε συνδυασμό με την ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή », για τον περισσότερο κόσμο υπάρχουν αμφιβολίες διότι, η δυνατότητα, σε μερικές περιπτώσεις, τεχνητής υποστήριξης αναπνοής – κυκλοφορίας δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί να ζει. (Δεν είναι, ομολογουμένως, εύκολο να κατανοήσει ο μη γιατρός ότι είναι νεκρό ένα άτομο του οποίου το σώμα είναι ζεστό, η αναπνοή του διατηρείται, έστω και τεχνητά, και η καρδιά του συνεχίζει να κτυπά). Η σύνδεση του ήδη φορτισμένου συναισθηματικά όρου «εγκεφαλικός θάνατος» με τις μεταμοσχεύσεις δημιούργησε νέες αμφιβολίες και προσέθεσε νέα ερωτηματικά. Όμως, ο δρόμος για τις μεταμοσχεύσεις άνοιξε μόνο με αυτή τη δυνατότητα της σύγχρονης ιατρικής, δηλαδή, μετά από τη δημιουργία των ΜΕΘ, όταν για πρώτη φορά διαπιστώθηκε το φαινόμενο να είναι δυνατή η διατήρηση της αναπνοής και της κυκλοφορίας, για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα, σε ορισμένες περιπτώσεις θανάτου.

Στα ιατρικά χρονικά, δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση επανόδου στη ζωή ατόμου, που χαρακτηρίστηκε ως εγκεφαλικά νεκρό. Εφόσον τεθεί η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει κανένα νόημα η περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με τον αναπνευστήρα, εκτός από την περίπτωση που υπάρχει συναίνεση των συγγενών για δωρεά οργάνων του θανόντος, οπότε η αποσύνδεση μπορεί να καθυστερήσει, για λίγες ώρες ακόμα, έως ότου γίνει η αφαίρεση οργάνων.*

Πρέπει να τονιστεί ότι είναι καθοριστικής σημασίας η συγκατάθεση να ζητηθεί και να δοθεί από τους συγγενείς το συντομότερο δυνατόν, μετά από τη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου. Όσο περνούν οι ώρες, παρά την τεχνητή διατήρηση της αναπνοής – κυκλοφορίας, δεν επιτυγχάνεται επαρκής οξυγόνωση των ιστών με αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα και, άρα, στη βιωσιμότητα των προσφερομένων οργάνων και, τελικώς, σε σύντομο χρονικό διάστημα επέρχεται και η οριστική διακοπή της καρδιακής λειτουργίας (καρδιακός θάνατος), την οποία ο περισσότερος κόσμος θεωρεί ως ώρα του πραγματικού θανάτου του ατόμου. Πολλές φορές οι συγγενείς συγκατατίθενται στη δωρεά οργάνων αμέσως μετά από την επέλευση του καρδιακού θανάτου, αλλά τότε είναι πια αργά, διότι τα όργανα είναι ακατάλληλα προς μεταμόσχευση. Σε αυτή την περίπτωση μόνο κερατοειδείς χιτώνες, δερματικά και οστικά μοσχεύματα μπορούν να ληφθούν. Επομένως, πρέπει να καταστεί σαφές, ότι το χρονικό διάστημα, των λίγων ωρών ή ημερών, μεταξύ του εγκεφαλικού θανάτου, από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη (ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος κ.τ.λ.), και της επερχόμενης, αναπόφευκτης, διακοπής της καρδιακής λειτουργίας δεν αποτελεί κάποια «γκρίζα ζώνη» διαβαθμίσεων θανάτου, κατά την οποία ο νεκρός είναι «τόσο νεκρός» όσο χρειάζεται, για να επιτραπεί η αφαίρεση ιστών και οργάνων, προς μεταμόσχευση, αλλά όχι και «τόσο πολύ νεκρός», εάν δεν τεθεί θέμα προσφοράς μοσχευμάτων. Ο θάνατος, όπως προαναφέρθηκε, είναι ένας, και μόνο οι συνθήκες επέλευσής του και τα κριτήρια της πιστοποίησής του διαφέρουν ( ανάλογα με την προηγηθείσα αιτία θανάτου). Στο πλείστον των περιπτώσεων, που ο θάνατος επέρχεται από προηγηθείσα διακοπή της καρδιακής λειτουργίας, από οιαδήποτε αιτία, η πιστοποίησή του γίνεται, κυρίως, με το ηλεκτροκαρδιογράφημα, το οποίο συνεχίζει να δείχνει καρδιακή παύλα, δηλαδή, ευθεία (ισοηλεκτρική) γραμμή, παρά τις προσπάθειες ανάνηψης, τουλάχιστον για 10΄ λεπτά της ώρας. Στις περιπτώσεις που ο ασθενής απεβίωσε σε ΜΕΘ από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη, ο θάνατος πιστοποιείται ή πρέπει πάντοτε να πιστοποιείται με τις δοκιμασίες (tests), που ελέγχουν τη λειτουργικότητα του εγκεφάλου, ανεξάρτητα από το εάν θα επακολουθήσει ή όχι μεταμόσχευση.

Συμπερασματικά, δυνητικός δότης** ιστών και συμπαγών οργάνων είναι μόνο το άτομο που απεβίωσε από πρωτοπαθή εγκεφαλική βλάβη και την ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε ΜΕΘ, δηλαδή το νεκρό άτομο, του οποίου τα υπόλοιπα όργανα, πλην του εγκεφάλου, εξακολουθούν, για λίγο χρονικό διάστημα, να ζουν, διότι αιματώνονται (οξυγονώνονται) με τεχνητά μέσα. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτου από οποιαδήποτε αιτία και σε οποιονδήποτε άλλον, πλήν της ΜΕΘ χώρο- δεν τίθεται θέμα δωρεάς οργάνων, παρά μόνον ιστών, οι οποίοι όμως πρέπει να αφαιρεθούν εντός 8-10 ωρών, αν και αυτό είναι πρακτικά ανέφικτο, για διάφορους λόγους.

(Οι δότες οργάνων, οι οποίοι απεβίωσαν σε ΜΕΘ από εγκεφαλική βλάβη και των οποίων η καρδιακή λειτουργία συντηρείται, τεχνητά, αποκαλούνται διεθνώς heart-beating-donors, δηλ., οι δότες των οποίων η καρδιά «κτυπά». Σε πολλές χώρες, τα τελευταία χρόνια, καταβάλλονται προσπάθειες για χρησιμοποίηση νεφρών και από δότες που πεθαίνουν σε νοσοκομεία όχι μόνον από εγκεφαλική βλάβη, αλλά και από άλλες αιτίες και των οποίων η καρδιακή λειτουργία δεν μπορεί να διατηρηθεί με τεχνητό τρόπο. Είναι οι αποκαλούμενοι non-heart-beating-donors. Αυτή η εναλλακτική λύση, η οποία μπορεί να αυξήσει κατά πολύ τις μεταμοσχεύσεις νεφρού (διότι είναι κοινωνικά ευκολότερα αποδεκτή και προκαλεί λιγότερους προβληματισμούς και ηθικούς ενδοιασμούς, για δωρεά οργάνων, στους συγγενείς των δοτών) και η οποία δεν ισχύει για τα υπόλοιπα ζωτικά όργανα απαιτεί πολλές προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων η άρτια διοργάνωση του μεταμοσχευτικού προγράμματος της χώρας και η ευαισθητοποίηση του ιατρικού – παραϊατρικού προσωπικού, διότι οι νεφροί του δότη πρέπει να αφαιρεθούν αμέσως ύστερα από τη διακοπή της καρδιακής λειτουργίας του, διαφορετικά καταστρέφονται πολύ γρήγορα από την έλλειψη οξυγόνου.)

Εξυπακούεται ότι στην περίπτωση του δυνητικού δότη θα γίνει κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος για να αποκλειστούν τυχόν άλλες συνυπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις, όπως νεοπλάσμστα, AIDS και διάφορα άλλα μεταδοτικά και μη νοσήματα, που αποτελούν απόλυτη αντένδειξη για δωρεά οργάνων και ιστών. Επίσης, από τις μεταμοσχευτικές ομάδες θα κριθεί βάσει παρακλινικών εξετάσεων, η καταλληλότητα ή όχι των προσφερομένων οργάνων. Ένας βαρύς καπνιστής, 50 ετών, π.χ., μπορεί να είναι ακατάλληλος δότης καρδιάς και πνευμόνων, αλλά κατάλληλος για δωρεά ήπατος, παγκρέατος, νεφρών και ιστών.

Τα συμπαγή όργανα μετά από την αφαίρεσή τους, μεταφέρονται κάτω από συνθήκες ασηψίας και κατάλληλης θερμοκρασίας και μεταμοσχεύονται εντός καθορισμένου χρονικού διαστήματος, διαφορετικά αφενός δεν πρόκειται να λειτουργήσουν και αφετέρου θα οδηγήσουν στον θάνατο τους λήπτες καρδιάς, πνευμόνων και ήπατος ή θα θέσουν σε πολύ μεγάλο κίνδυνο τη ζωή των ληπτών νεφρού ή παγκρέατος. Συγκεκριμένα, η καρδιά και οι πνεύμονες μεταμοσχεύονται εντός 2 – 5 ωρών, το ήπαρ μέχρι 8 – 10 ώρες και οι νεφροί μέχρι 48 ώρες το ανώτερο. Πάντως, όσο πιο γρήγορα γίνεται η μεταμόσχευση, τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα του μοσχεύματος. Τα ιστικά μοσχεύματα (δερματικά, οστικά, κερατοειδείς), μετά από κατάλληλη επεξεργασία τους, μπορούν να συντηρηθούν επ’ αόριστον.

Κατά καιρούς έρχονται στο φως της δημοσιότητας διάφορα απίθανα και ανατριχιαστικά πράγματα για εγκληματικές ενέργειες εναντίον ατόμων σε ερημικές τοποθεσίες και άλλα πολλά, για αφαίρεση οργάνων, τα οποία εν συνεχεία διατηρούνται σε ειδικούς «καταψύκτες» για να πουληθούν και να μεταμοσχευτούν. Όποιος γνωρίζει τις ανωτέρω προϋποθέσεις, που απαιτούνται για να γίνει μία μεταμόσχευση, απορρίπτει τέτοιου είδους ανεύθυνες καταγγελίες, οι οποίες παρ’ ότι εξαφανίζονται, ως ανυπόστατες, ύστερα από 1 – 2 ημέρες, τόσο πιο αθόρυβα όσο πιο κραυγαλέα εισήλθαν στο προσκήνιο, έχουν ολέθριες επιπτώσεις στη δωρεά οργάνων. Η γνώση είναι δύναμη και γι΄ αυτό απαιτείται συνεχής ενημέρωση, μέσα από υπεύθυνα, συστηματικά, και όχι αποσπασματικά, σε όλα τα επίπεδα, εκπαιδευτικά προγράμματα, τα οποία θα διαλύσουν τους μύθους γύρω από τις μεταμοσχεύσεις και θα ευαισθητοποιήσουν το ευρύ κοινό για την αξία της προσφοράς ιστών και οργάνων. Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ από βαριά εγκεφαλική βλάβη, των οποίων τα όργανα θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από βέβαιο θάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής τους. Η έκκληση για προσφορά δεν προκαλεί πρόσθετο πόνο στους συγγενείς. Εκτεταμένες έρευνες έχουν αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον, μακροπρόθεσμα, το αντίθετο. Η αίσθηση ότι τα όργανα του αγαπημένου τους προσώπου που απεβίωσε, δίνουν δυνατότητα ζωής στον πάσχοντα συνάνθρωπο απαλύνει τον πόνο τους.

Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία στον Μολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2.5 χιλιάδες νεκρούς κάθε χρόνο, από τροχαία δυστυχήματα, και οι τελευταίοι στις μεταμοσχεύσεις. Η ακατανόητη αυτή απώλεια, ιδίως νέων ατόμων, θα ήταν λιγότερο άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις προκαταλήψεις μας και δίναμε τη συγκατάθεσή μας για δωρεά ιστών και οργάνων (20 – 30% αυτών των νεκρών πληρούν τα κριτήρια του δυνητικού δότη και θα υπερκάλυπταν τις μεταμοσχευτικές ανάγκες της χώρας).

Ο Χριστιανισμός, ο Ινδουισμός, ο Βουδισμός, ο Ιουδαϊσμός και πολλές άλλες θρησκείες θεωρούν τη δωρεά οργάνων ως μεγάλη συνεισφορά στον βωμό της αγάπης προς τον συνάνθρωπο και ως προσωπική απόφασή μας να γίνουμε δότες. Μερικές θρησκείες, οι οποίες μέχρι πρότινος είχαν επιφυλάξεις ως προς την αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου, ως του πραγματικού θανάτου του ατόμου, αναθεωρούν, η μία μετά την άλλη, αυτή τη στάση τους. Για παράδειγμα ο Σιντοϊσμός στην Ιαπωνία, λίαν προσφάτως, δεν αντιτάχθηκε στη νομοθετική ρύθμιση, που επιτρέπει τις μεταμοσχεύσεις από εγκεφαλικά νεκρούς δότες, αν και αυτό δεν είναι ακόμα, κοινωνικά, ευρέως αποδεκτό.

* Η αποσύνδεση από τον αναπνευστήρα, σε αυτή την περίπτωση δεν έχει καμιά σχέση με την ευθανασία, όπως πολλοί θεωρούν, διότι δεν μπορεί να γίνει « ευθανασία» σε ένα ήδη νεκρό άτομο. Τέτοιο θέμα είναι δυνατόν να προκύψει(;!) σε άλλες περιπτώσεις μηχανικής (τεχνητής) υποστήριξης της αναπνοής, όπως, π.χ., στην πλήρη, μη αναστρέψιμη, τετραπληγία, από διατομή του νωτιαίου μυελού, οποιασδήποτε αιτολογίας, στο ύψος της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, η οποία έχει ως επακόλουθο την παράλυση του ασθενούς από τον αυχένα και κάτω και, ως εκ τούτου, την απόλυτη αδυναμία του για αυτόνομη αναπνοή, λόγω παραλύσεως και των αναπνευστικών μυών. Όμως, ο πάσχων από τετραπληγία είναι βαρύτατα ασθενής και όχι νεκρός, διότι ο εγκέφαλός του (στον οποίο έχει τη βιολογική της έδρα η ανθρώπινη προσωπικότητα), εφόσον είναι ανέπαφος, εξακολουθεί να λειτουργεί. Το πρόβλημα της ευθανασίας (είτε «ενεργητικής» είτε «παθητικής») που κατά καιρούς έρχεται στο προσκήνιο, είναι σύνθετο και πολύπλοκο και δεν μπορεί να λυθεί εύκολα με ένα ναι ή όχι. Τα υπέρ και κατά της επιχειρηματολογίας, που προβάλλεται από τους υποστηρικτές της κάθε άποψης, είναι πολλά και σοβαρά και αποτελούν αντικείμενο ξεχωριστού άρθρου. Θα παραθέσω μόνο τα κάτωθι: Ο γιατρός, βεβαίως, είναι ταγμένος, μέχρι την τελευταία στιγμή, να δίνει τις μάχες του εναντίον της αρρώστιας και του θανάτου, εξαντλώντας κάθε δυνατότητα, που του προσφέρει η επιστήμη του, ακόμα και όταν έχει χαθεί πλέον κάθε ελπίδα για τον ασθενή. Από την άλλη πλευρά, όμως, η εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας, ιδίως τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στην πλήρη «ιατρικοποίηση» του θανάτου. Κανείς δεν πεθαίνει πια στο σπίτι του, έχοντας τη συμπαράσταση των συγγενών και των φίλων του, αλλά μέσα σε «ψυχρούς» θαλάμους ΜΕΘ, γεμάτους με μηχανήματα και συναγερμούς, που θυμίζουν εργαστήρια της NΑΣΑ. Η τεχνοκρατική ιατρική είναι δυνατόν, πολλές φορές, να κρατήσει στη ζωή, για μέρες ή μήνες, ασθενείς οι οποίοι είναι, πέραν πάσης αμφιβολίας, καταδικασμένοι σε θάνατο, υποβάλλοντας όχι μόνον αυτούς, αλλά και τους συγγενείς τους σε φοβερές, απίστευτες ταλαιπωρίες (όχι σπάνια, κυριολεκτικά, διαλύονται οικογένειες), με συνέπεια, να εγείρονται ηθικά, φιλοσοφικά, κοινωνικά και πολλά άλλα προβλήματα. Οι γιατροί, ιδίως οι νοσοκομειακοί, βιώνοντας, συνεχώς, τον ανθρώπινο πόνο, βρίσκονται, σχεδόν καθημερινά, απέναντι σε αυτό το δίλημμα. Ποιά είναι η ποιότητα της ζωής αυτού του ασθενούς, η αξιοπρέπειά του ως ατόμου, ο οποίος φέρει διάφορους καθετήρες, τρέφεται παρεντερικά, υποβάλλεται σε απανωτές χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοβολίες, χημειοθεραπείες και μύρια όσα άλλα μαρτύρια, με μόνο σκοπό μια πολύ μικρή παράταση της ζωής του; Η παρεμβατική ιατρική κάνει θαύματα σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Οι μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων, οι επεμβάσεις παράκαμψης (by-pass), η αιμοκάθαρση, και πλείστες όσες άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις αποκατάστασης και υποκατάστασης το αποδεικνύουν καθημερινά. Πρέπει, όμως, ή δεν πρέπει να υπάρξουν όρια στην παρέμβαση στις ανίατες καταστάσεις, ποιος θα τα καθορίσει, με ποια κριτήρια και ποιος θα μας προφυλάξει από την κατάχρηση και την υπέρβαση, παρά τις όποιες καλές προθέσεις του νομοθέτη; **Ο δότης δεν πρέπει να συγχέεται με τον δωρητή. Δωρητής είναι το άτομο που έχει δηλώσει γραπτώς την επιθυμία του να γίνει δότης ιστών και οργάνων, ύστερα από τον θάνατό του, εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, και, ως εκ τούτου, είναι κάτοχος της σχετικής κάρτας. Από εκατοντάδες δωρητές, τελικά, ένας θα γίνει δότης (η αναλογία δεν είναι 1 προς1), διότι η πιθανότητα θανάτου, κάτω από τις προαναφερθείσες συνθήκες, είναι, σχετικά, πολύ μικρή. Επίσης, πολλοί δότες δεν υπήρξαν ποτέ, τυπικά, δωρητές. Έγιναν δότες, διότι οι συγγενείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους, θεωρώντας, ότι το προσφιλές πρόσωπο που απεβίωσε (και του οποίου γνώριζαν τις φιλοσοφικές και τις άλλες περί ζωής απόψεις του) δεν θα είχε αντίρρηση στην προσφορά μοσχευμάτων.

(Για οποιαδήποτε πληροφορία, σχετικά με τη δωρεά οργάνων, απευθυνθείτε στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), Πλουτάρχου 3, Αθήνα, Τηλ: 1147).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Απόφαση 9 της 21ης Ολομέλειας του ΚΕ.Σ.Υ., 20-3-1985. Δ. Χρυσός: «Βασική ανάνηψη», Καρδιά & Αγγεία, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1996, Τόμος I / Τεύχος 6 Α. Βάρκα – Αδάμη, «Ο προσδιορισμός του θανάτου στην ελληνική νομοθεσία και η υποχρέωση ιατρικής πιστοποίησής του», Ιατρικό βήμα, Τεύχος 42, 1995. Σ. Χατζηνικολή – Συράκου, Θ. Συράκος, Α. Τουρκαντώνης: Εναλλακτικές πηγές νεφρικών μοσχευμάτων: Πτωματικοί δότες με παύση καρδιακής λειτουργίας. Werner Kahle, «Εγχειρίδιο Ανατομικής του ανθρώπου», Τόμος 3, σελ. 5, Εκδόσεις Λίτσας, 1985 Ν. 1383/83 και Ν.2737/99.

Το επόμενο άρθρο είναι από το Περιοδικό της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κέρκυρας, Συγραφέας ο ίδιος, 16/3/2009 , ανασύρεται από εδώ

---

Η ΥΣΕ και το μεταμοσχευτικό πρόβλημα στην Ελλάδα

Μέχρι σήμερα, η Υπηρεσία Συντονισμού και Ελέγχου Εξωνεφρικής Κάθαρσης και Μεταμοσχεύσεων (ΥΣΕ) έχει συμπληρώσει 13 χρόνια συνεχούς λειτουργίας σε 24ωρη βάση. Με τη δημιουργία της το 1985, καλύφθηκε ένα σημαντικό κενό στον τομέα των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας. Οι μεταμοσχεύσεις εκείνης της περιόδου αφορούσαν μόνο μεταμοσχεύσεις νεφρού, κυρίως από συγγενείς δότες, και μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς. Ο συντονισμός της πτωματικής μεταμόσχευσης δεν υφίστατο, όταν σε άλλες χώρες είχε πρωτοεφαρμοσθεί από το τέλος της 10ετίας του 60 και εδραιώθηκε πλήρως σε όλα τα ανεπτυγμένα κράτη από τη 10ετία του 70. Μεταξύ των κυρίων στόχων της ΥΣΕ στην πρώτη φάση της λειτουργίας της ήταν: α)η ευαισθητοποίηση τόσο του κοινού, όσο και του υγειονομικού προσωπικού των Νοσοκομείων, στην ιδέα της δωρεάς οργάνων και ιστών και β)η δημιουργία ενός οργανωτικού πλαισίου συντονισμού των μεταμοσχευτικών διαδικασιών. Οι συστηματικές επισκέψεις και ημερίδες στα νοσοκομεία, ιδιαίτερα στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και τα Νευροχειρουργικά (Ν/Χ), τμήματα, οι ομιλίες σε ομάδες πληθυσμού, σε συνεργασία με συλλόγους δωρητών οργάνων, με συλλόγους ατόμων με ειδικές ανάγκες (ιδίως των νεφροπαθών) και με άλλους κοινωνικούς φορείς, η έκδοση εντύπου ενημερωτικού υλικού και αποστολή του σε όλα τα νοσοκομεία, κέντρα υγείας, νομαρχίες της χώρας και η ενημέρωση του γενικού πληθυσμού, κυρίως μέσα από τα ΜΜΕ, είχαν ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού κλίματος και μιας θετικής στάσης της κοινής γνώμης προς τις μεταμοσχεύσεις. Ολη αυτή η προσπάθεια που αποσκοπούσε στο να τεθούν κυρίως οι πρώτες βάσεις για την προώθηση της πτωματικής μεταμόσχευσης στην Ελλάδα, κρίνεται, κατά γενική ομολογία, επιτυχημένη. Τα αποτελέσματά της αντανακλώνται στη σταδιακή άνοδο του αριθμού των μεταμοσχεύσεων κερατοειδούς και νεφρού από μεταθανάτιους δότες, όπως και των εθελοντών δωρητών με κάρτα δότη οργάνων. Εν συνεχεία, από το 1990, με την αναγγελία στην ΥΣΕ, από τις ΜΕΘ και τα Ν/Χ τμήματα, δοτών πολλαπλών οργάνων, η αξιοποίηση των οποίων απαιτεί περίπλοκες διαδικασίες συντονισμού στον ελάχιστο δυνατό χρόνο, οι μεταμοσχεύσεις καρδιάς, πνευμόνων, ήπατος, παγκρέατος, δέρματος και οστών είναι πλέον πραγματικότητα για την Ελλάδα. Η θετική ανταπόκριση του κοινού και του προσωπικού των νοσοκομείων στην ιδέα της δωρεάς οργάνων και ιστών επιτάχυνε και ακολούθως σταθεροποίησε τον ρυθμό των μεταμοσχεύσεων, σε ικανοποιητικά για την εποχή επίπεδα μέχρι και το 1993. Δυστυχώς κατά τα επόμενα έτη (1994 έως και 1996) διαπιστώνεται σημαντική μείωση του αριθμού των μεταμοσχεύσεων με αφορμή τα γνωστά δημοσιεύματα περί εμπορίου οργάνων, τα οποία επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, δημιουργώντας έντονο κλίμα εχθρότητας απέναντι στη δωρεά οργάνων. Βέβαια τα αρνητικά δημοσιεύματα κυκλοφόρησαν και σε άλλες χώρες, αλλά δεν είχαν τέτοια επίδραση στις μεταμοσχεύσεις όπως στην Ελλάδα. Η κύρια αιτία της δραστικής μείωσης των μεταμοσχεύσεων πρέπει να αναζητηθεί στην οργανωτική δυσλειτουργία και ανεπάρκεια του μεταμοσχευτικού μας συστήματος, του οποίου η υποδομή παρέμενε και παραμένει η ίδια χωρίς διαρθρωτικές αλλαγές που να ανταποκρίνονται στις νέες απαιτήσεις. Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, τα δύο τελευταία χρόνια, γίνονται βέβαια προσπάθειες και έχουν αναληφθεί ορισμένες πρωτοβουλίες, απ’ όλους τους εμπλεκόμενους στις μεταμοσχεύσεις φορείς, που οδήγησαν στην αύξηση του ρυθμού των μεταμοσχεύσεων την περίοδο 1997 – 98, σε σχέση με τα τρία προηγούμενα χρόνια. Για παράδειγμα, το 1998 έγιναν από μεταθανάτιους (πτωματικούς) δότες, 87 μεταμοσχεύσεις νεφρού και 18 ήπατος, ενώ το 1995 είχαν γίνει 42 και 7, αντίστοιχα δηλαδή είχαμε αύξηση πάνω από 100% (διάγραμμα). Παρόμοια αύξηση παρατηρήθηκε και στις μεταμοσχεύσεις άλλων ιστών και οργάνων. Η αύξηση αυτή προδιαγράφει τάσεις και αφήνει περιθώρια ελπίδας για περαιτέρω ανάκαμψη, αλλά είναι πολύ μικρή για να καλύψει τις ολοένα και περισσότερο αυξανόμενες μεταμοσχευτικές ανάγκες. Στην Ελλάδα σήμερα 6.870 νεφροπαθείς έχουν εισέλθει σε τελικό στάδιο χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας και υποβάλλονται σε εξωνεφρική κάθαρση (το 87% με τεχνητό νεφρό και το 13% με περιτοναϊκή κάθαρση). Κάθε χρόνο σ’ αυτό τον αριθμό προστίθενται 400 και πλέον νεφροπαθείς και τούτο θα έχει ως αποτέλεσμα, τα επόμενα χρόνια, την επίταση του ήδη υπάρχοντος τεράστιου ανθρώπινου, ιατρικού, κοινωνικού, αλλά και οικονομικού προβλήματος. Βεβαίως όλοι οι νεφροπαθείς δεν είναι υποψήφιοι για μεταμόσχευση νεφρού, είτε λόγω άλλων συνυπαρχόντων ιατρικών προβλημάτων, είτε λόγω προχωρημένης ηλικίας, είτε γιατί θεωρούν ότι είναι πολύ μικρή η πιθανότητα να μεταμοσχευθούν στη χώρα μας, είτε γιατί δεν αποδέχονται τη μεταμόσχευση, ως μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπιση του προβλήματός τους, είτε για άλλους λόγους. Οι εγγεγραμμένοι στην Εθνική Λίστα αναμονής της ΥΣΕ υποψήφιοι λήπτες νεφρού, ανέρχονται στους 1100. Η μεταμόσχευση θα μείωνε κατά πολύ το κόστος της θεραπείας αυτών των ασθενών και τα ποσά που θα εξοικονομούντο θα μπορούσαν να διατεθούν σε άλλους τομείς της Υγείας. Οι νεφροπαθείς όμως έχουν την εναλλακτική λύση της υποκατάστασης της νεφρικής λειτουργίας, με τεχνητό νεφρό ή περιτοναϊκή κάθαρση, που τους επιτρέπει να ζουν έστω και με τεχνητό τρόπο. Η κατάσταση καθίσταται τραγική για τους ασθενείς σε τελικό στάδιο καρδιακής αναπνευστικής και ηπατικής ανεπάρκειας, των οποίων η ζωή κινδυνεύσει, εάν δεν υποβληθούν σε μεταμόσχευση επειγόντως. Αλλοι περιμένουν ένα ιστικό μόσχευμα, που θα θεραπεύσει ή θα βελτιώσει τη μόνιμη αναπηρία τους (τύφλωση από βλάβη τους κερατοειδούς, προβλήματα πλαστικής χειρουργικής, ορθοδοπεδικά προβλήματα κ.λ.π.). Η μεταμόσχευση, αυτό το σύγχρονο θαύμα της ιατρικής (αποτέλεσμα της βελτίωσης των χειρουργικών τεχνικών, της ανακάλυψης πληθώρας αποτελεσματικών ανοσοκατασταλτικών ουσιών και γενικά της αλματώδους, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας), το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε πολλούς να σωθούν από βέβαιο θάνατο και σε άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής τους, δεν αξιοποιείται επαρκώς στη χώρα μας. Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ΜΕΘ, είτε από κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, κυρίως από τροχαία ατυχήματα, είτε από άλλα παθολογικά αίτια (αυτόματη εγκεφαλική αιμορραγία κ.λ.π.) αλλά πολύ λίγοι αξιοποιούνται ως δότες. Εχουμε και θα συνεχίσουμε να κατέχουμε την τελευταία θέση στην Ευρώπη, όσον αφορά τις μεταμοσχεύσεις εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την αναδιοργάνωση του Μεταμοσχευτικού Προγράμματος της χώρας μας.

Ο εγκεφαλικός θάνατος Ενα από τα περισσότερο συζητημένα θέματα στο χώρο της μεταμόσχευσης είναι ο εγκεφαλικός θάνατος. Επειδή τόσο η Επιστήμη, όσο και η κοινωνία, έχουν καταλήξει και έχουν αποδεχθεί μια σαφώς καθορισμένη έννοια εγκεφαλικού θανάτου, η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας, η διευκρίνιση του θέματος είναι απαραίτητη, πριν από κάθε συζήτηση για τα οποιαδήποτε άλλα προβλήματα των μεταμοσχεύσεων. Πριν από μερικές δεκαετίες ο θάνατος του ανθρώπου διαπιστωνόταν εύκολα και συνέπιπτε με τη μη αναστρέψιμη διακοπή των ζωτικών λειτουργιών της αναπνοής και της κυκλοφορίας. Σε λίγα λεπτά επακολουθούσε η οριστική νέκρωση του εγκεφάλου. Ο θάνατος ήταν ξεκάθαρος στο μυαλό των ανθρώπων και δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολιών, εν αντιθέσει με τη σύγχυση που επικρατεί σήμερα γύρω από όρους όπως κλινικός θάνατος, φλοιώδης θάνατος ή “φυτό”, εγκεφαλικό στέλεχος κ.λ.π. Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να προηγηθεί η νέκρωση του εγκεφάλου και να επακολουθήσει η διακοπή της αναπνευστικής και της καρδιακής λειτουργίας, όπως συμβαίνει σε βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις από τροχαία ατυχήματα, αυτόματη εγκεφαλική αιμορραγία κ.λ.π. Στους “ασθενείς” αυτούς παρέχεται σήμερα η δυνατότητα, για μερικές ώρες ή λίγα 24ωρα, να διατηρηθεί η αναπνοή και η κυκλοφορία με τεχνητά μέσα (αναπνευστήρας, οροί, φάρμακα) εάν την ώρα της διακοπής της αναπνοής ευρίσκονται σε μια ΜΕΘ. Αφού αποκλειστούν άλλες συνυπάρχουσες αναστρέψιμες καταστάσεις που μπορούν να δημιουργήσουν άπνοια, όπως δηλητηρίαση από βαρβιτουρικά φάρμακα, υποθερμία, υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος κ.λ.π. ακολουθούν οι κλινικοεργαστηριακές δοκιμασίες επιβεβαίωσης του εγκεφαλικού θανάτου, οι οποίες επιτελούνται τουλάχιστον 24 ώρες μετά από την έναρξη του κώματος. Οι κλινικοεργαστηριακές δοκιμασίες γίνονται δύο φορές, για να αποκλειστεί και η παραμικρή πιθανότητα λάθους και το μεσοδιάστημα μεταξύ των δύο ελέγχων δεν είναι μικρότερο των 8 ωρών. Οι κλινικές δοκιμασίες είναι απόλυτα ασφαλείς στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, εάν τηρηθούν με απόλυτη σχολαστικότητα όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την εκτέλεσή τους. Οι εργαστηριακές δεν προσφέρουν καμμία ουσιαστική βοήθεια. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου τίθεται από 3 γιατρούς, έμπειρους σ’ αυτό το θέμα, οι οποίοι δεν ανήκουν σε καμιά μεταμοσχευτική ομάδα και οι οποίοι είναι: α)ο θεράπων ιατρός του ασθενούς, β)ένας νευρολόγος ή νευροχειρουργός και γ)ένας αναισθησιολόγος. Η ομόφωνη γνώμη των γιατρών αυτών στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου ταυτίζεται με τη διάγνωση του θανάτου του εγκεφαλικού στελέχους. Το εγκεφαλικό στέλεχος είναι το τμήμα του εγκεφάλου, που βρίσκεται μεταξύ του κυρίως εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού, στο οποίο μεταξύ άλλων, έχει την έδρα του και το κέντρο της αναπνοής. Η ανεπανόρθωτη βλάβη και νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους συνεπάγεται: α)την απώλεια της ικανότητας για αυτόνομη αναπνοή και β)την απώλεια της ολοκλήρωσης της δραστηριότητας των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, με συνέπεια να μην είναι δυνατή η γνωστική ή συναισθηματική ζωή. Το άτομο, του οποίου ο εγκέφαλος έχει χάσει τη δυνατότητα αυτών των λειτουργιών είναι νεκρό. Επομένως ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους είναι συνθήκη επαρκής και αναγκαία, για να χαρακτηριστεί ολόκληρος ο εγκέφαλος νεκρός, όπως καθορίζει η απόφαση 9 της 21ης Ολομέλειας του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας (ΚΕΣΥ) που συνήλθε στις 20/3/85. Ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους δεν πρέπει να συγχέεται μ’ αυτό που ονομάζεται “φυτική κατάσταση”, κατά την οποία ναι μεν υπάρχει απώλεια των “υψηλότερων εγκεφαλικών λειτουργιών”, λόγω μαζικής καταστροφής των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, αλλά το εγκεφαλικό στέλεχος λειτουργεί και συντηρεί την αναπνοή και την κυκλοφορία. Το άτομο που είναι “φυτό”, εφόσον μπορεί να αναπνέει από μόνο του, δεν θεωρείται νεκρό και οι γιατροί θα προσπαθήσουν να το κρατήσουν στη ζωή όσο είναι δυνατόν, με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Ενω, λοιπόν, για την Ιατρική και τη Νομική Επιστήμη ο θάνατος είναι ένας και ορίζεται “ως η ανεπανόρθωτη απώλεια της ικανότητας για αυτόματη αναπνοή”, για τον περισσότερο κόσμο υπάρχουν αμφιβολίες, διότι η δυνατότητα, σε μερικές περιπτώσεις τεχνητής υποστήριξης αναπνοής και κυκλοφορίας, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εξακολουθεί να ζει. Η σύνδεση του ήδη φορτισμένου συναισθηματικά όρου “εγκεφαλικός θάνατος” με τις μεταμοσχεύσεις, πράγμα αναπόφευκτο, αφού μόνο τα όργανα που συνεχίζουν να οξυγονώνονται με την τεχνητή υποστήριξη, μέχρι τη στιγμή της αφαίρεσής τους, μπορούν να μεταμοσχευθούν, δημιούργησε νέες αμφιβολίες και προσέθεσε νέα ερωτηματικά. Στα ιατρικά χρονικά, δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση επανόδου στη ζωή ατόμου που χαρακτηρίστηκε ως εγκεφαλικά νεκρό. Εφόσον τεθεί η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, δεν έχει κανένα νόημα η περαιτέρω σύνδεση του νεκρού με τον αναπνευστήρα εκτός από την περίπτωση που υπάρχει συναίνεση των συγγενών για δωρεά οργάνων του θανόντος, οπότε η αποσύνδεση μπορεί να καθυστερήσει για λίγες ώρες ακόμα, έως ότου γίνει η αφαίρεση των οργάνων. Είμαστε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε ανθρωποθυσία στο Μολώχ της ασφάλτου, με 2 – 2,5 χιλιάδες νεκρούς κάθε χρόνο από τροχαία ατυχήματα και οι τελευταίοι στις μεταμοσχεύσεις. Η θυσία αυτή δεν θα ήταν τόσο πολύ άσκοπη αν ξεπερνούσαμε τις προκαταλήψεις μας και δίναμε τη συγκατάθεσή μας για προσφορά, προκειμένου να ζήσουν οι βαριά πάσχοντες συνάνθρωποί μας. Πρέπει να τονιστεί ότι είναι καθοριστικής σημασίας η συγκατάθεση να δοθεί το συντομότερο δυνατόν, μετά τη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου. Οσο περνούν οι ώρες, παρά την τεχνητή διατήρηση αναπνοής – κυκλοφορίας, δεν επιτυγχάνεται επαρκής οξυγόνωση των ιστών με αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα, άρα και στη βιωσιμότητα των προσφερομένων οργάνων και τελικώς σε σύντομο χρονικό διάστημα, επέρχεται η οριστική διακοπή και της καρδιακής λειτουργίας. Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι δυνητικός δότης συμπαγών (ζωτικών) οργάνων (καρδιάς, ήπατος κ.λ.π.) και ιστών είναι το άτομο που απεβίωσε από εγκεφαλική βλάβη και την ώρα του θανάτου του βρισκόταν σε ΜΕΘ. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις θανάτου (από οποιαδήποτε αιτιολογία και σε οποιονδήποτε άλλο πλην της ΜΕΘ χώρο) δεν τίθεται θέμα δωρεάς οργάνων παρά μόνον ιστών (κερατοειδής, δέρμα, οστά) οι οποίοι όμως πρέπει να αφαιρεθούν εντός χρονικού διαστήματος 6 – 10 ωρών (ανάλογα με τον ιστό), αν και τούτο πρακτικώς είναι ανέφικτο για διάφορους λόγους. Η έκκληση για προσφορά δεν δημιουργεί πρόσθετο πόνο στους συγγενείς. Εκταταμένες έρευνες έχουν αποδείξει ότι ισχύει, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα, το αντίθετο. Η αίσθηση ότι τα όργανα του αγαπημένου τους προσώπου, που απεβίωσε, δίνουν τη δυνατότητα να σωθούν μερικοί άνθρωποι από βέβαιο θάνατο και άλλοι να βελτιώσουν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής τους, απαλύνει τον πόνο τους. Η Ορθόδοξος και η Καθολική Εκκλησία, οι Προτεστάντες, ο Ιουδαϊσμός, ο Βουδισμός και ο Ινδουϊσμός έχουν θετική στάση απέναντι στις μεταμοσχεύσεις και θεωρούν τη δωρεά οργάνων ως σπουδαία συνεισφορά στο βωμό της αγάπης προς τον συνάνθρωπο και ως προσωπική απόφαση του δότη.

Στόχοι αντιμετώπισης του μεταμοσχευτικού προβλήματος

Οι κύριοι στόχοι για την επαρκή αύξηση των μεταμοσχεύσεων, η οποία θα έχει ως επακόλουθο τη μείωση του μεταμοσχευτικού χάσματος (δυσαναλογία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης μοσχευμάτων είναι οι εξής: 1. Η δημιουργία ενός σύγχρονου και ενιαίου οργανωτικού πλαισίου των μεταμοσχεύσεων, αποτελεσματικού και ευέλικτου, κεντρικός προσανατολισμός του οποίου θα είναι η καλύτερη αξιοποίηση των δυνητικών δοτών στις ΜΕΘ και τα Ν/Χ τμήματα των νοσοκομείων. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η δημιουργία ενός δικτύου Τοπικών Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων σε κάθε νοσοκομείο της χώρας. Ειδικότερα ο ρόλος των τοπικών συντονιστών, στα νοσοκομεία με ΜΕΘ και Ν/Χ τμήματα, είναι καθοριστικός όπως αποδεικνύει το παράδειγμα της Ισπανίας, η οποία τα τελευταία χρόνια εμφανίζει σταθερή αύξηση του ρυθμού των μεταμοσχεύσεων, μετά τη ριζική ανανέωση του μεταμοσχευτικού της προγράμματος του οποίου ακρογωνιαίο λίθο αποτελεί ο τοπικός συντονιστής. Οι ΜΕΘ και τα Ν/Χ τμήματα είναι ο πιο ευαίσθητος και σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της μεταμοσχευτικής διαδικασίας και πρέπει να στηριχθούν ουσιαστικά, για να συμβάλλουν στην περαιτέρω αξιοποίηση των δυνητικών δοτών. Κύριο έργο των τοπικών συντονιστών θα είναι: – Η ανάπτυξη προγραμμάτων δωρεάς οργάνων και ιστών στα νοσοκομεία. – Η ενημέρωση του κοινού σε τοπικό επίπεδο. – Η φροντίδα για την αναζήτηση, αναγνώριση και τον έλεγχο των δυνητικών δοτών. – Η προσέγγιση, ψυχολογική υποστήριξη και ευαισθητοποίηση των συγγενών των εγκεφαλικά νεκρών για την αξία της προσφοράς. – Η επιμέλεια για την παροχή ιατρικής και νοσηλευτικής φροντίδας στον δότη μέχρι την αφαίρεση των μοσχευμάτων. Η επαρκής “υποστήριξη” του δότη είναι εκ των ουκ άνευ στην αιμοδυναμική, αναπνευστική, ορμονική, ηλεκτρολυτική και θερμοκρασιακή κατάστασή του και επομένως, στην εξασφάλιση της ποιότητας των προσφερομένων οργάνων. – Η συνεχής επικοινωνία με την ΥΣΕ κατά τη διάρκεια της εκάστοτε χρονοβόρας και επίπονης μεταμοσχευτικής διαδικασίας, η οποία απαιτεί συμπλήρωση διαφόρων πιστοποιητικών και εντύπων (γραπτή συγκατάθεση συγγενών, πιστοποίηση εγκεφαλικού θανάτου κ.τ.λ.) συλλογή εργαστηριακών στοιχείων – για την εκτίμηση της καταλληλότητας των οργάνων του δότη για μεταμόσχευση – και πλήθος άλλων ενεργειών, οι οποίες είναι έργο του τοπικού συντονιστή και όχι του εφημερεύοντος γιατρού της ΜΕΘ, που όλοι γνωρίζουμε κάτω από ποιες συνθήκες συγκινησιακής φόρτισης και εργασιακής έντασης βρίσκεται συνεχώς. Είναι καταφανής η έλλειψη του τοπικού συντονιστή, ο οποίος θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ΜΕΘ, κατά τη διάρκεια της μεταμοσχευτικής διαδικασίας, οι οποίες επιπροσθέτως έχουν τις δικές τους ελλείψες σε ιατρικο – νοσηλευτικό προσωπικό κ.λ.π. Η ΥΣΕ αδυνατεί να καλύψει το κενό του τοπικού συντονιστή, ιδιαίτερα στις ΜΕΘ της επαρχίας. Το προσωπικό της δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση των τακτικών και εκτάκτων λειτουργικών αναγκών της, όπως επισημαίνεται στη συνέχεια. Η ΥΣΕ ήδη έχει υποβάλλει εισηγητική έκθεση στο Εθνικό Συμβούλιο Μεταμοσχεύσεων (ΕΣΜ), όσον αφορά τον θεσμό του συντονιστή μεταμοσχεύσεων, η οποία έχει γίνει αποδεκτή. Πρέπει το συντομότερο δυνατό να κατοχυρωθεί, με σχετική Υπουργική Απόφαση, αυτή η νέα και αποφασιστικής σημασίας ειδικότητα στον τομέα της Υγείας. Απαραίτητα τυπικά προσόντα, για τη λήψη της ειδικότητας του συντονιστή μεταμοσχεύσεων, αποτελούν η ύπαρξη πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ, ΤΕΙ) στον τομέα υγείας. Η εκπαίδευση των συντονιστών περιλαμβάνει θεωρητική και πρακτική άσκηση διαρκείας 12 μηνών (4 μήνες σε μεταμοσχευτικό κέντρο, 4 μήνες σε ΜΕΘ και 4 μήνες στην ΥΣΕ) για να αποκτηθούν οι τεχνικές, διοικητικές, νομικές και άλλες απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες. Τα δύο τελευταία χρόνια έχουν εκπαιδευθεί, μέσα από διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, δεκάδες νοσηλευτές και γιατροί, οι οποίοι εργάζονται σε ΜΕΘ, μονάδες τεχνητού νεφρού, καρδιολογικά τμήματα κ.λ.π. σε διάφορα κρατικά νοσοκομεία της χώρας, οι οποίοι έχουν εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον να αναλάβουν, παράλληλα προς τα κύρια καθήκοντά τους και καθήκοντα τοπικού συντονιστή αμέσως μετά τη θεσμοθέτησή του. Ως εκ τούτου, κατάλληλες νομικές ρυθμίσεις θα είχαν ως αποτέλεσμα την κάλυψη αυτού του σημαντικού κενού σε τοπικούς συντονιστές. 2. Διαμόρφωση θετικών στάσεων της κοινής γνώμης και δημιουργία ενός πλαισίου εμπιστοσύνης και υποστήριξης του πληθυσμού προς το σύστημα μεταμοσχεύσεων της χώρας. Η γνώση του κόσμου όσον αφορά τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις, είναι ελλιπής και βασίζεται κυρίως σε μύθους παρά στην πραγματικότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες, η έρευνα κατευθύνθηκε στην ιατρική κυρίως πλευρά των μεταμοσχεύσεων. Αντίθετα δεν δόθηκε η ίδια σημασία στην ενημέρωση του κοινού και γενικά στην κοινωνική διάσταση των μεταμοσχεύσεων. Το πλημμελώς ενημερωμένο άτομο είναι ευάλωτο σε οποιαδήποτε φήμη και συκοφαντία, διότι δεν έχει την ικανότητα να την ελέγξει. Εξάλλου δεν θα ενδιαφερθεί να παρακολουθήσει την πορεία και την τελική τύχη μιας καταγγελίας που διάβασε σε κάποιο πηχυαίο τίτλο εφημερίδας. Η καπηλεία, η υπερβολή και η διόγκωση της σημασίας κάποιου μικρού γεγονότος είναι πολλές φορές η δουλειά μερικών ανθρώπων των media. Το εμπόριο οργάνων αποτελεί το τέλειο παράδειγμα αυτής της τακτικής. Οι περισσότεροι Ελληνες δημοσιογράφοι έχουν βοηθήσει κατά καιρούς το έργο μας και έχουν συμβάλλει στην προώθηση των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας. Τα τελευταία χρόνια όμως οι απόηχοι περί εμπορίου οργάνων σε άλλες χώρες, καθώς και ορισμένα δικά μας αρνητικά δημοσιεύματα, ιδίως της περιόδου 92 – 93, έδρασαν καταλυτικά στη μείωση του αριθμού των μεταμοσχεύσεων. Ο Ελληνικός λαός έχει στο αίμα του την προσφορά, όπως και τη φιλοξενία, αλλά επίσης επηρεάζεται εύκολα και ένα τέτοιο δημοσίευμα μπορεί να καταστρέψει σκληρή δουλειά πολλών ετών. Πρέπει να καταστεί σαφές στον κόσμο, στους δημοσιογράφους και κυρίως στους γιατρούς των ΜΕΘ και Ν/Χ τμημάτων, ότι στη χώρα μας, το νομικό πλαίσιο, οι μεταμοσχευτικές διαδικασίες, ο μεγάλος αριθμός των εμπλεκομένων σε αυτές ατόμων και οι μηχανισμοί συντονισμού και ελέγχου των μεταμοσχεύσεων αποτελούν ασφαλιστική δικλείδα και δεν αφήνουν κανένα περιθώριο όχι μόνο για εγκληματικό εμπόριο οργάνων, αλλά ούτε και για οποιαδήποτε άλλη εμπορευματοποίηση, τουλάχιστον στον χώρο των μεταμοσχεύσεων. Ειδικότερα πρέπει να γίνει γνωστό ότι στην Ελλάδα από 16-2-98 εφαρμόζεται ένα σύστημα εγγραφής – επιλογής ασθενών και κατανομής νεφρικών μοσχευμάτων, από μεταθανάτιους δότες που προσανατολίζεται κυρίως στις ανάγκες του ασθενούς και διασφαλίζει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τη διαφάνεια στις μεταμοσχεύσεις. Ο πλέον κατάλληλος λήπτης νεφρού, σε σχέση με το εκάστοτε προσφερόμενο μόσχευμα, καθορίζεται από τη σύνθεση των μοριοποιημένων κριτηρίων επιλογής στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές της ΥΣΕ (point system). Τα κριτήρια επιλογής, τα οποίαπεριλαμβάνουν την ομάδα αίματος, την ιστοσυμβατότητα, τον χρόνο αναμονής στη λίστα, την παιδική – εφηβική ηλικία και συγκεκριμένες και τεκμηριωμένες ιατρικές προτεραιότητες, θα αναθεωρούνται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα και τις νέες ιατρικές εξελίξεις από το Εθνικό Συμβούλιο Μεταμοσχεύσεων. Το νέο σύστημα παρά τις όποιες μέχρι στιγμής ατέλειές του, αποτελεί σταθμό στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, διότι θα συμβάλει στη διάλυση της καχυποψίας των ΜΜΕ και του κοινού, όσον αφορά τη δίκαιη διάθεση των προσφερομένων μοσχευμάτων, και εκτιμάται ότι θα επιδράσει σημαντικά στην ανάκαμψη των μεταμοσχεύσεων. Μέσον επίτευξης του ανωτέρου στόχου αποτελεί η εφαρμογή προγραμμάτων ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης του κοινού, συμπεριλαμβανομένου και του ιατρικού – παραϊατρικού προσωπικού με συστηματικό και σε όλα τα επίπεδα τρόπο, στην ιδεά της δωρεάς οργάνων για μεταμόσχευση. Η συστηματική ενημέρωση του κόσμου θα έχει ως αποτέλεσμα τη διάλυση των μύθων γύρω από τις μεταμοσχεύσεις και την ευαισθητοποίηση, ότι η προσφορά οργάνου, από άνθρωπο που δεν το χρειάζεται πια, είναι δώρο ζωής και συμβάλλει στη διατήρηση της ελπίδας για την εδραίωση μιας κοινωνίας αλληλεγγύης και υψηλών πολιτιστικών αξιών. Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, προκειμένου να έχει άμεσα αλλά και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, προϋποθέτει την κατάρτιση προγραμμάτων ενημέρωσης που να στηρίζονται στις αρχές του κοινωνικού marketing, σχεδιασμένων από ειδικούς επιστήμονες και στη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας της πληροφόρησης όπως Internet, CD – ROM κ.λ.π. Η ανοικτή τηλεφωνική γραμμή επικοινωνίας της ΥΣΕ, σε 24ωρη βάση, με το κοινό και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κρίνεται επιβεβλημένη.( τηλ. 01 – 7774777) Σ’ αυτή την ενημερωτική εκστρατεία σημαντική είναι η συνεισφορά των κοινωνικών συλλόγων δωρητών οργάνων, τα μέλη των οποίων έχουν συνειδητοποιήσει ότι το μείζον πρόβλημα της μεταμόσχευσης οργάνων και ιστών είναι η έλλειψη δοτών. Με τους συλλόγους δωρητών οργάνων επιβάλλεται να συνεργαστούμε πιο στενά μελλοντικά και να συντονίσουμε τις ενέργειές μας για να είναι αποτελεσματικότερη η ενημερωτική μας προσπάθεια. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 52.000 κάτοχοι κάρτας δωρητού οργάνων και ιστών, οι οποίοι ως άτομα υπεύθυνα, ενημερωμένα και με αλτρουιστικά αισθήματα διαδίδουν την ιδέα της δωρεάς, ευαισθητοποιώντας τους συγγενείς, φίλους, συναδέλφους κ.λ.π. Για την κάλυψη των μεταμοσχευτικών μας αναγκών απαιτείται η ενεργός συμμετοχή και συμπαράσταση όλων των γιατρών, των δημοσιογράφων, της εκκλησίας και γενικά ολόκληρης της κοινωνίας.

3. Εκσγυχρονισμός της ΥΣΕ Η οργάνωση της ΥΣΕ, η οποία ήταν επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της πρώτης περιόδου λειτουργίας της, τώρα είναι πλήρως απαρχαιωμένη. Παρόλο που στην ιδρυτική της πράξη προβλεπόταν η περαιτέρω στελέχωσή της με εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, εντούτοις το ήδη υπάρχον, αντί να αυξάνεται, μειώνετα κατά τα τελευταία έτη (3 αποσπάσθηκαν ή μετατέθηκαν). Το προσωπικό της σήμερα αποτελείται από 3 διοικητικούς υπαλλήλους, 3 επισκέπτριες υγείας και έναν μόνο γιατρό (τον Δ/ντή της ΥΣΕ). Ο εξοπλισμός της αποτελείται βασικά από δύο τερματικούς σταθμούς, συνδεδεμένους on – line με το Κέντρο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Κοινωνικών Υπηρεσιών (ΚΗΥΚΥ), όπου βρίσκεται η βάση δεδομένων του κεντρικού αρχείου νεφροπαθών. Είναι πασιφανές, ότι η ΥΣΕ δεν διαθέτει τα επί πλέον μέσα και πόρους που απαιτούνται, προκειμένου να αντεπεξέλθει στις νέες των καιρών προκλήσεις. Παρόλα αυτά συντονίζει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις μεταμοσχευτικές διαδικασίες, μέσα από πολύ αντίξοες συνθήκες, αντιμετωπίζοντας προβλήματα, το μέγεθος των οποίων μόνο το προσωπικό της που τα βιώνει, καθημερινά και επί σειρά ετών, γνωρίζει. Η ΥΣΕ, στηριζόμενη στην ευαισθητοποίηση και μόνον του προσωπικού της και παρά τις βασικές οργανωτικο – διοικητικές και ιατρικο – νοσηλευτικές ελλείψεις, έχει προσφέρει τεράστιο κοινωνικό έργο και δεν έχει να αναφέρει ούτε μια περίπτωση μη αξιοποίησης προσφερομένου μοσχεύματος για οργανωτικούς λόγους. Η επαρκής στελέχωση θα προσδώσει στην ΥΣΕ τα χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης Υπηρεσίας ικανής να ανταποκριθεί στις τρέχουσες υποχρεώσεις της αλλά και το κύρος που απαιτείται να διαθέτει. Η βελτίωση των υπηρεσιών της ΥΣΕ αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων της αναδιοργάνωσης του μεταμοσχευτικού προγράμματος, με σκοπό την περαιτέρω αύξηση του ρυθμού των μεταμοσχεύσεων. Συμπερασματικά, διευκρινίζεται ότι η ΥΣΕ κατ’ ουδένα τρόπο επιχειρεί παρέμβαση, σχετικά με την πολιτική που το Υπουργείο Υγείας προτίθεται να εφαρμόσει στον ευαίσθητο τομέα των μεταμοσχεύσεων. Αρμόδιο συμβουλευτικό όργανο γι’ αυτό είναι εκ του Νόμου, το Εθνικό Συμβούλιο Μεταμοσχεύσεων, στο οποίο συμμετέχουμε, εξαντλώντας κάθε δυνατότητα αμέριστης υποστήριξής του. Επειδή, όμως οι διαδικασίες που δρομολογούνται αυτό τον καιρό (κατάθεση νομοσχεδίου στη Βουλή περί δημιουργίας Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, ΝΠΙΔ), εκ των πραγμάτων χρονίζουν, η λειτουργία του συστήματος των μεταμοσχεύσεων, στο διάστημα που θα μεσολαβήσει μέχρι την υλοποίηση των οποιονδήποτε αποφάσεων, είναι επικίνδυνο να εγκαταλείπεται στους όρους που είχαν διαμορφωθεί προ 15ετίας. Η κρίσιμη και δύσκολη για τις μεταμοσχεύσεις μεταβατική περίοδος που διανύουμε, οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες, που προκύπτουν από την αναδιοργάνωση του μεταμοσχευτικού προγράμματος στη χώρα μας, τα τρέχοντα προβλήματα συντονισμού μεταμοσχευτικών διαδικασιών και πολλά άλλα χρονίως συσσωρευμένα προβλήματα επιβάλλουν τη λήψη άμεσων και πρακτικά εφικτών μέτρων, τα οποία αφορούν κυρίως τον θεσμό του τοπικού συντονιστή και τον στοιχειώδη εκσυγχρονισμό της ΥΣΕ σε επίπεδο στελέχωσης και τεχνολογικού εξοπλισμού και τα οποία α)θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των σοβαρών αυτών προβλημάτων, β)θα επιταχύνουν την ανάκαμψη των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, η οποία ήδη διαγράφεται σαφώς από το 1997 και γ)θα εξασφαλίσουν την ομαλή λειτουργική συνέχεια του συστήματος, εν όψει μελλοντικής αλλαγής του. Η ΥΣΕ για όλα τα ανωτέρω προβλήματα και την αντιμετώπισή τους, έχει υποβάλει εκτενές αναλυτικό υπόμνημα στο Υπουργείο Υγείας και ευελπιστούμε ότι θα αξιοποιηθεί η μακροχρόνια συσσωρευμένη πολύτιμη πληροφορία, τεχνογνωσία και εμπειρία της.

---

Νεκρός ατομικισμός

Λίνα Παπαδοπούλου,
Επίκουρη καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου
Τμήμα Νομικής του ΑΠΘ
Έθνος, 01/04/2011

Σύμφωνα με προσχέδιο νόμου περί δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων που δόθηκε προχθές στη δημοσιότητα και σε αντίθεση με την ισχύουσα σήμερα ρύθμιση, που προϋποθέτει γραπτή δήλωση της σχετικής βούλησης του δωρητή, δότες οργάνων μετά θάνατον θα τεκμαίρεται πως είναι όλοι, εκτός όσων έχουν ρητά δηλώσει το αντίθετο στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ). Πρόκειται για την άλλη όψη της απαγόρευσης δωρεάς οργάνων εν ζωή, με την εξαίρεση εκείνης προς συγγενικά ή πολύ αγαπημένα πρόσωπα. Στόχος των δύο ρυθμίσεων είναι προφανώς η αύξηση των διαθέσιμων μοσχευμάτων αφενός, δεδομένης της μειωμένης στην Ελλάδα εθελοντικής προσφοράς τους, και για λόγους αδράνειας και αδιαφορίας, αλλά και η καταπολέμηση της εμπορίας οργάνων λόγω ακριβώς της ελλιπούς διαθεσιμότητάς τους.

Το ερώτημα που εγείρεται είναι κατά πόσο το μοντέλο αυτό της εικαζόμενης συναίνεσης ανταποκρίνεται μεν στην αυξημένη ζήτηση μοσχευμάτων, παραβιάζει όμως το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του νεκρού. Το επιχείρημα εντάσσεται στο πνεύμα ενός διαδικαστικού φιλελευθερισμού και ενός απόλυτου ατομικισμού, στη βάση των οποίων βρίσκεται η πεποίθηση πως το άτομο έχει το απόλυτο δικαίωμα να διαφεντεύει το σώμα του όχι μόνο εν ζωή -αυτό δεν αμφισβητείται- αλλά και μετά θάνατον.

Το επιχείρημα είναι αβάσιμο για πολλούς λόγους: καταρχάς, ο αυτοκαθορισμός δεν ανατρέπεται, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα αυτοεξαίρεσης. Το αντεπιχείρημα ότι η τελευταία θα επισύρει το κοινωνικό στίγμα προϋποθέτει αφενός τη δημοσιοποίηση, που δεν είναι αυτονόητη, αφετέρου την αναγνώριση της κοινωνικής αξίας της δωρεάς, και άρα την παιδαγωγική λειτουργία του νόμου που κάθε άλλο παρά ως αρνητική μπορεί να κριθεί.

Φιλελεύθερες αντιστάσεις ενεργοποιεί και η σκέψη ότι με τον τρόπο αυτό το σώμα μας καθίσταται μετά θάνατον περιουσία του κράτους ή πάντως της «κοινότητας» και των μελών της. Εδώ κρύβεται μία ακόμη αντίθεση μεταξύ διαδικαστικού και ουσιαστικού φιλελευθερισμού: ο πρώτος επιμένει στην ελευθερία του ατόμου να διαθέτει ό,τι του ανήκει, να δωρίζει ή και να πουλά -και εν ζωή;- ή όχι τα όργανά του· ο δεύτερος επιμένει στην ισότητα μέσα στην ελευθερία. Η τελευταία διασφαλίζεται όταν πρωταρχικές ανάγκες (όπως η υγεία και η σωματική ακεραιότητα) διασφαλίζονται πέραν της αγοράς, όταν κανείς βρίσκει χωρίς να αγοράσει και δεν του επιτρέπεται να πουλήσει ζωτικά όργανα.

Το τελευταίο επιχείρημα κατά της νέας ρύθμισης αφορά την ανθρώπινη αξία και αξιοπρέπεια. Τέτοιες «απολαμβάνει» βεβαίως και ο νεκρός, όχι όμως στην έκταση και με το περιεχόμενο που οι αρχές αυτές αναπτύσσουν στην περίπτωση του ζώντος ανθρώπου. Η αφαίρεση των οργάνων, έτσι, μετά θάνατον δεν συνιστά μια τόσο βαριά βλάβη, ώστε να μπορεί να καταφαθεί προσβολή της αξιοπρέπειας του νεκρού. Εξάλλου, η τελευταία συνιστά μια κοινωνική κατασκευή και αν ?όπως ισχυρίζονται οι πολέμιοι της ρύθμισης? η δωρεά αποκτήσει κοινωνική αξία, τότε τυχόν εμφανή σημάδια της σε ένα νεκρό σώμα θα προσδίδουν αξία και αξιοπρέπεια και δεν θα αφαιρούν.

Συνεπώς, η στάθμιση μεταξύ της παρέμβασης στην ιδιωτική αυτονομία διά της «εικαζόμενης συναίνεσης» και της διασφάλισης της ζωής και της υγείας δεν μπορεί να ευνοεί έναν στείρο ατομικισμό που επιμένει και μετά θάνατον.

---

Πηγές (άλλες)

1. Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων: http://www.eom.gr
2. Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων: Ερωτήσεις και απαντήσεις για τη δωρεά οργάνων
3. Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων: Μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων / Στατιστικά δεδομένα
4. Εφημερίδα Καθημερινή: Με «εικαζόμενη συναίνεση» θα επιτρέπεται αφαίρεση οργάνων μετά θάνατον [31-03-2011]
5. Εφημερίδα Καθημερινή: «Εχθρός» των μεταμοσχεύσεων, οι χαμηλές τιμές αποζημίωσης [<13-11-2010]
6. Εφημερίδα Καθημερινή: Σοβαρό το έλλειμμα μοσχευμάτων καρδιάς [05-08-2010]
7. Εφημερίδα Καθημερινή: Μειώνονται οι μεταμοσχεύσεις [31-10-2009]
8. Εφημερίδα Το Βήμα: Επανάσταση στις μεταμοσχεύσεις νεφρού
9. Εφημερίδα Ελευθεροτυπία: Κρίση και στις μεταμοσχεύσεις [27-02-2011]
10. 3comma14.gr: Μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα (πίνακας του άρθρου της ελευθεροτυπίας [9])
11. Περιοδικό της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κέρκυρας: http://www.ixek.gr [2ο άρθρο δρ. Αντώνη Λαγγουράνη]
12. Σύλλογος Αθλουμένων Νεφροπαθών http://www.san.gr/ [1ο άρθρο δρ. Αντώνη Λαγγουράνη]
13. Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης: Προσχέδιο νόμου «Δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων και άλλες διατάξεις»
14. Το Πρώτο Θέμα: Η ευθύνη και το δράμα της Αργεντινής (mirror εδώ)
15. Wikipedia Αργεντινή, Οικονομία: http://en.wikipedia.org/wiki/Economy_of_Argentina
16. International Monetary Fund, Argentina : http://www.imf.org/external/country/arg/
17. Νόμος 3984/2011 : http://www.yyka.gov.gr/articles/news/798-eyrwpaikh-hmera-metamosxeysewn?fdl=2487 [mirror εδώ]
18. Χρήσιμες Ερωτήσεις και απαντήσεις για τις Μεταμοσχεύσεις: http://www.yyka.gov.gr/articles/news/798-eyrwpaikh-hmera-metamosxeysewn
19. Νόμος 4075/2012 [mirror εδώ]

Ενδιαφέροντα  Άρθρα για διάβασμα:

Διαλύοντας τους (τρομακτικούς) μύθους για τη δωρεά οργάνων (Lifo) [mirror εδώ]

Αρκετές άλλες, Λίστα προς συμπλήρωση.